از علائم تا روش های درمان آفازی؛ وقتی حرف زدن سخت می شود!
عدم توانایی صحبت کردن، می تواند یکی از سخت ترین تجربه های زندگی باشد. آفازی یا زبان پریشی دقیقا همین وضعیت را به دنبال دارد؛ فرد می خواهد صحبت کند، اما کلمه مناسب را پیدا نمی کند!
این اختلال ارتباطی معمولا پس از آسیب به مغز مانند سکته مغزی رخ می دهد و می تواند تمام زندگی فرد را تحت الشعاع قرار دهد.
در این مطلب با زبانی ساده اما علمی به توضیح اینکه دقیقا بیماری آفازی چیست؟ انواع آن کدام است، روش های تشخیص آن و بهترین روش های درمان و توانبخشی زبان پریشی چیست؟ پرداخته ایم.
| عناوین | توضیحات |
|---|---|
| آفازی چیست؟ | نوعی اختلال ارتباط کلامی در افراد که در ادای کلمات مناسب یا جمله بندی مشکل داشته باشند. |
| علت آفازی | سکته مغزی ضربه به سر و آسیب مغزی تروماتیک تومور مغزی عفونت های مغزی و التهاب بافت عصبی بیماری های تحلیل برنده عصبی مانند آلزایمر |
| انواع آفازی | آفازی بروکا (آفازی بیانی) : درک گفتار دیگران عدم توانایی در صحبت کردن . آفازی ورنیکه (آفازی حسی) : می توانند صحبت کنند اما جملاتشان معنی ندارد . آفازی گلوبال (آفازی کامل) : توانایی هیچ گونه صحبت و درک گفتاری وجود ندارد. |
| علائم آفازی | مشکل در پیدا کردن کلمات مناسب بیان جملات ناقص یا اشتباه درک سخت گفتار دیگران ناتوانی در خواندن یا نوشتن اشتباه گرفتن کلمات مشابه استفاده از کلمات بی معنا یا تکرار اشتباهات در موارد شدید، ناتوانی کامل در ارتباط زبانی |
| روش های تشخیص آفازی | MRI یا سی تی اسکن مغز آزمون های زبانی و شناختی ارزیابی گفتاردرمانی |
| روش های درمان آفازی | گفتاردرمانی درمان دارویی استفاده از فناوری های کمکی حمایت خانواده و دوستان |
آفازی چیست؟
آفازی به انگلیسی (Aphasia) نوعی اختلال ارتباط کلامی است. افراد مبتلا به این اختلال، ممکن است بدانند که چه می خواهند بگویند اما در ادای کلمات مناسب یا جمله بندی مشکل داشته باشند. البته در مواردی هم، فرد صحبت دیگران را به سختی درک می کند یا توانایی خواندن و نوشتن را از دست می دهد.
در واقع این اختلال، تاثیری بر تفکر و درک منطقی فرد ندارد، بلکه باعث آسیب دیدن مسیر ارتباط کلامی او می شود. به همین دلیل بسیاری از بیماران مبتلا به زبان پریشی و لکنت زبان از این وضعیت خود ناراحت و خجالت زده می شوند.
علت آفازی چیست؟
علت اصلی بیماری آفازی، آسیب به ناحیه زبان در مغز است. از جمله مواردی که منجر به آسیب به این ناحیه از مغز می شود عبارتند از:
سکته مغزی
یکی از مهم ترین و البته شایع ترین دلایل بروز زبان پریشی سکته مغزی است. سکته باعث می شود که جریان خون در بخشی از مغز قطع یا بسیار کم شود و سلول های عصبی آن ناحیه به دلیل کمبود اکسیژن از بین بروند. در صورتی که این آسیب در نیمکره چپ مغز (مرکز اصلی گفتار و زبان) رخ دهد، فرد به احتمال زیاد دچار آفازی می شود.
شدت زبان پریشی پس از سکته مغزی به وسعت بخشی از مغز که آسیب دیده است بستگی دارد. در صورتی که آسیب کم باشد، بیمار تنها اختلال خفیف در گفتار یا پیدا کردن کلمات پیدا می کند، اما اگر آسیب شدید باشد، فرد توانایی گفتار و درک کلمات را از دست می دهد.
در صورت وقوع سکته مغزی، هر چه درمان سریعتر انجام شود، احتمال برگشت توانایی زبانی بیشتر خواهد بود. پس از اینکه وضعیت جسمی بیمار تثبیت شد، گفتاردرمانی زودهنگام به بازیابی مهارت های گفتاری کمک شایانی می کند.
ضربه به سر و آسیب مغزی تروماتیک
دومین علت مهم بروز این اختلال ارتباطی، ضربه به سر یا آسیب مغزی تروماتیک (TBI) است. معمولا در حوادث رانندگی، سقوط از ارتفاع یا ضربه های شدید ورزشی، مغز به دیواره جمجمه برخورد می کند و به بافت های زبانی آسیب وارد می شود.
در این نوع آسیب، برخلاف سکته مغزی، معمولاً نواحی مختلف مغز درگیر می شوند. به همین دلیل علائم آفازی می تواند متنوع تر باشند و علاوه بر مشکلات گفتار، اختلال در تمرکز، حافظه یا درک نیز مشاهده می شود.
درمان آفازی در صورت ضربه به سر نیاز به زمان بیشتری دارد. زیرا مغز برای ترمیم آسیب های وارد شده نیاز به زمان دارد. در این شرایط معمولا ترکیب گفتاردرمانی، کاردرمانی و فیزیوتراپی به منظور بازگرداندن عملکرد طبیعی انجام می شود.
شایان ذکر است که حمایت عاطفی و روانی از طرف خانواده و اطرافیان نیز برای این بیماران از اهمیت زیادی برخوردار است؛ زیرا معمولا این بیماران از تغییرات رفتاری و گفتاری خود احساس ناامیدی و اضطراب پیدا می کنند.
تومور مغزی
یکی دیگر از دلایل زبان پریشی تومور مغزی است، به خصوص اگر تومور در نواحی مربوط به گفتار مثل لوب فرونتال یا تمپورال قرار داشته باشد. برخلاف سکته که ناگهانی بروز پیدا می کند، در تومور مغزی علائم به صورت تدریجی نمایان می شوند.
در اوایل تشکیل تومور، فرد ممکن است گاهی برخی کلمات را اشتباه بگوید یا در نام بردن اشیا یا افراد دچار مشکل شود. اما به مرور با بزرگ تر شدن تومور و فشار بر بافت های مجاور، این علائم بسیار شدیدتر می شود و حتی ممکن است فرد به طور کامل در صحبت کردن یا درک گفتار دچار مشکل شود.
درمان تومور مغزی متناسب با نوع آن شامل شیمی درمانی، رادیوتراپی و جراحی است. پس از درمان تومور، برنامه گفتاردرمانی بیمار شروع می شود که به بهبود توانایی گفتاری کمک می کند. البته در شرایطی که آسیب برگشت پذیر نباشد، از وسایل کمکی ارتباطی به منظور بهبود تعامل بیمار استفاده می شود.
عفونت های مغزی و التهاب بافت عصبی
عفونت های مغزی مانند آنسفالیت (التهاب مغز) یا مننژیت (التهاب پرده‌های مغزی) نیز می توانند علت آفازی باشند. این بیماری ها اصولا در اثر باکتری ها یا ویروس ها ایجاد می شوند و منجر به التهاب و تورم بافت های عصبی می شوند.
در صورتی که التهاب در نواحی مرتبط با گفتار بافت های عصبی رخ دهد، سلول های عصبی آن بخش آسیب می بینند و باعث ایجاد اختلال ارتباط بین مراکز زبانی مغز می شود. در نتیجه، بیمار ممکن است برای مدتی توانایی صحبت کردن یا درک گفتار را از دست بدهد.
درمان بیماری آفازی در این صورت معمولا پس از کنترل عفونت آغاز می شود. پزشک ابتدا با داروهای آنتی بیوتیک یا ضد ویروس عفونت را از بین می برد، سپس روند گفتاردرمانی و تمرین های بازآموزی زبان شروع می شود.
خوشبختانه در صورتی که التهاب شدید نباشد، مغز قادر است به صورت تدریجی عملکرد زبانی خود را بازیابی کند.
بیماری های تحلیل برنده عصبی مانند آلزایمر
بیماری های تحلیل برنده عصبی مانند آلزایمر هم می توانند یکی از دلایل زبان پریشی باشند. به دلیل اینکه در این نوع بیماری ها به تدریج سلول های مغز از بین می روند، عملکرد شناختی و ارتباطی فرد نیاز کاهش پیدا می کند.
در مراحل اولیه این بیماری ها مانند آلزایمر، فرد ابتدا تنها در پیدا کردن کلمات مناسب دچار مشکل می شود، اما در صورت پیشرفت بیماری، توانایی درک و بیان جملات نیز کاهش پیدا می کند.
درمان قطعی آفازی در این شرایط وجود ندارد، اما تمرین های گفتاردرمانی، تحریک شناختی و حمایت خانوادگی می توانند افت عملکرد را کندتر کنند. در این بیماران هدف اصلی درمان، حفظ توانایی ارتباط تا حد ممکن و بهبود کیفیت زندگی است.
انواع آفازی
انواع آفازی بر اساس ناحیه آسیب دیده مغز و نوع مشکلات زبانی عبارتند از:
آفازی بروکا (آفازی بیانی)
آفازی بروکا (آفازی بیانی) بیشتر در اثر آسیب به ناحیه بروکا در نیمکره چپ مغز ایجاد می شود. افراد مبتلا به آفازی بروکا، گفتار دیگران را درک می کنند، اما خودشان نمی توانند به راحتی صحبت کنند. این افراد جملات کوتاه و ناقص می گویند و پیدا کردن کلمات مناسب برایشان دشوار است.
آفازی ورنیکه (آفازی حسی)
آفازی ورنیکه (آفازی حسی) معمولا در اثر آسیب به ناحیه ورنیکه در لوب تمپورال ایجاد می شود. در این نوع فرد به راحتی می تواند صحبت کند، اما جملاتش معنی درستی ندارد یا از کلمات اشتباه استفاده می کند.
آفازی گلوبال (آفازی کامل)
آفازی گلوبال در اثر سکته شدید مغزی رخ می دهد و هر دو بخش گفتاری و درکی به شدت آسیب دیده اند. در این نوع اصولا فرد توانایی هیچ گونه صحبت کردن یا درک گفتاری ندارد.
آفازی آنومیک
آفازی آنومیک یکی از خفیف ترین اشکال این بیماری است. در این نوع فرد تنها در پیدا کردن کلمات مشکل دارد، و گفتار آن روان است اما به دلیل اینکه نمی تواند واژه مناسب را پیدا کند، مکث های طولانی مدت دارد.
علائم آفازی چیست؟
علائم آفازی بسته به نوع و شدت آسیب مغزی متفاوت هستند. از جمله شایع ترین علائم این اختلال ارتباط کلامی عبارتند از:
- مشکل در پیدا کردن کلمات مناسب؛
- بیان جملات ناقص یا اشتباه؛
- درک سخت گفتار دیگران؛
- ناتوانی در خواندن یا نوشتن؛
- اشتباه گرفتن کلمات مشابه؛
- استفاده از کلمات بی معنا یا تکرار اشتباهات؛
- در موارد شدید، ناتوانی کامل در ارتباط زبانی؛
روش های تشخیص آفازی
تشخیص بیماری آفازی توسط متخصص مغز و اعصاب و گفتاردرمانگر انجام می شود. ابتدا پزشک سابقه پزشکی بیمار و نحوه بروز علائم را بررسی می کند. سپس آزمایش های زیر را تجویز می کند:
- MRI یا سی تی اسکن مغز: برای تشخیص محل و وسعت آسیب مغزی.
- آزمون های زبانی و شناختی: بررسی توانایی بیمار در درک، صحبت، تکرار و نام بردن اشیا.
- ارزیابی گفتاردرمانی: به منظور تعیین نوع دقیق آفازی و طراحی برنامه توانبخشی مناسب.
روش های درمان آفازی
درمان زبان پریشی اصولا ترکیبی از توانبخشی گفتار و زبان، درمان دارویی و در موارد خاص درمان های جدیدتر مثل تحریک مغزی است. در ادامه درباره روش های اصلی درمان این اختلال ارتباطی صحبت کرده ایم.
گفتاردرمانی
یکی از اصلی ترین و موثرترین روش های درمان آفازی، گفتاردرمانی است. برای درمان این اختلال، گفتار درمانگر با تمرین های منظمی که به بیمار ارائه می دهد به وی کمک می کند تا مهارت های گفتاری، درکی و نوشتاری خود را به تدریج به دست بیاورد. از جمله تمرین هایی که به این بیماران داده می شود عبارتند از:
- تمرین نام بردن اشیا؛
- تکرار جملات و کلمات؛
- درک گفتار از طریق تصاویر؛
- تمرین خواندن و نوشتن؛
- استفاده از حرکات دست و چهره برای ارتباط بهتر؛
در صورتی که گفتاردرمانی در اسرع وقت پس از آسیب مغزی شروع شود، مغز فرصت بیشتری برای عملکرد و بازیابی خواهد داشت.
استفاده از فناوری های کمکی
برخی از بیماران مبتلا به آفازی، برای ارتباط گرفتن از نرم افزارها یا دستگاه های دیجیتال استفاده می کنند. این تجهیزات می توانند واژه ها یا جملات را به صورت صوتی تولید کنند و بیمار با سایر افراد تعامل برقرار کند.
درمان دارویی
تا به امروز چیزی به اسم داروی آفازی کشف نشده است، اما پزشکان برای برخی از بیماران با استفاده از تجویز برخی از داروها جریان خون مغزی را بهبود می دهند و باعث تقویت عملکرد عصبی می شوند.
حمایت خانواده
در روند درمان آفازی نمی توان از نقش خانواده چشم پوشی کرد. حمایت های عاطفی و صبوری در برقراری ارتباط با بیمار کمک شایانی به تسریع روند درمان او می کند.
نقش خانواده در درمان آفازی
قبول داریم که زندگی با این اختلال ارتباطی چالش های خاص خود را دارد، اما با درمان و پشتیبانی مناسب بسیاری از بیماران توانسته اند به زندگی مستقل و فعال و خود بازگردند. برخی از نکاتی که بیماران و اطرافیان باید رعایت کنند، عبارتند از:
- هنگام صحبت با فرد مبتلا، آرام و شمرده حرف بزنید.
- از جملات کوتاه و ساده استفاده کنید.
- از حرکات و تصویر برای درک بهتر کمک بگیرید.
- به بیمار فرصت دهید تا حرفش را کامل کند.
- بیمار را به دلیل استفاده از کلمات اشتباه تمسخر یا تحقیر نکنید.
- موفقیت های کوچک را تشویق کنید تا انگیزه او حفظ شود.
آیا آفازی درمان قطعی دارد؟
جواب این سوال بسته به نوع و شدت آفازی دارد. در صورتی که این بیماری خفیف باشد، بیمار در طول چند ماه بهبود پیدا می کند، اما در صورت شدید بودن آسیب، نیاز به درمان طولانی مدت و صبوری است.
سیستم مغز طوری طراحی شده است که توانایی خارق العاده ای در بازسازی مسیرهای عصبی دارد، به همین دلیل با تمرین، صبوری و مداومت در گفتار درمانی قطعا نتایج بسیار خوبی دریافت خواهید کرد.
🔥پربازدید ترین مقالات سایت :
جمع بندی
آفازی یا زبان پریشی نوع اختلال گفتاری و زبانی است که اصولا به دلیل آسیب های مغزی مثل سکته ایجاد می شود. از جمله علائم این اختلال ارتباط کلامی می توان به مشکل در صحبت کردن، درک گفتار، خواندن و نوشتن اشاره کرد.
تشخیص زودهنگام و شروع سریع گفتاردرمانی نقش بسیار مهمی در بهبودی این بیمار دارد. بسیاری از بیماران با حمایت خانواده، استفاده از تکنولوژی های توان بخشی و ادامه جلسات گفتار درمانی تواسته اند تا حد زیادی ارتباطات خود را بازیابند.
اگر یکی از نزدیکانتان دچار بیماری زبان پریشی شده است، بهترین کار مراجعه به گفتاردرمانگر متخصص و پیگیری منظم درمان است.
سوالات متداول
آفازی بروکا در صورت آسیب دیدن بخش جلویی مغز رخ می دهد و منجر به کند شدن گفتار بیمار و بریده بریده صحبت کردن وی می شود، اما درک گفتار دیگران تقریبان حفظ می شود. اما در آفازی ورنیکه به دلیل آسیبی که به ناحیه گیجگاهی مغز وارد می شود، گفتار بیمار تقریبا بی معنی است و اصولا در درک گفتار دیگران هم مشکل دارد.
کنترل فشار خون، درمان به موقع بیماری های قلبی و دیابت، استفاده از کلاه ایمنی در هنگام رانندگی یا ورزش، پرهیز از مصرف دخانیات و الکل و مراقبت از سلامت مغز می تواند خط سکته مغزی یا آسیب های مغزی و به مراتب بیماری آفازی را کم کند.
افرادی که سابقه سکته مغزی یا حمله قلبی دارند، فشار خون یا دیابت کنترل نشده دارند، بالای ۵۵ سال هستند، سابقه آسیب مغزی یا ضربه شدید به سر دارند، یا دچار بیماری های تحلیل برنده عصبی مانند آلزایمر هستند، بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند.
