جرم گوش چیست و چرا به وجود می آید؟ همه چیز درباره علت، علائم و روش های درمان

قطعا شما هم هنگام تمیز کردن گوشتان، متوجه ماده زرد رنگی شده اید که به آن جرم گوش یا موم گوش می گویند. اکثر افراد تصور می کنند که این ماده نشانه آلودگی است، در حالی که واقعیت چیز دیگری است! 

جرم گوش انسان ماده ای طبیعی است که از گوش در برابر میکروب، گرد و غبار و آب محافظت می کند. با این حال اگر تجمع این ماده بیش از حد باشد، می تواند باعث خارش گوش، درد یا حتی کاهش شنوایی شود. 

در این نوشتار به زبانی ساده توضیح داده ایم که جرم گوش چیست؟ علت ایجاد این ماده چیست؟ چه زمانی دردساز می شود؟ و چطور باید به درستی آن را از بین ببریم؟

جرم گوش چیست؟

جرم گوش به انگلیسی سرومن (Cerumen) ماده ای زرد رنگ و چسبناک است که توسط غدد مخصوص در کانال گوش تولید می‌ شود. این ماده ساخته شده از چربی، سلول های مرده پوست و ترشحات طبیعی بدن است که وظیفه اصلی آن، حفاظت از گوش در برابر گرد و غبار، آب، باکتری ‌ها، رطوبت و حتی حشرات است.

برخلاف تصور بسیاری از افراد، موم گوش نشانه کثیفی یا عدم رعایت بهداشت نیست؛ بلکه یکی از سپرهای دفاعی گوش محسوب می شود. اما تجمع زیاد آن می تواند دردسرساز شود!

علت زیاد شدن جرم گوش چیست؟

همان طور که گفتیم، وجود موم گوش در همه افراد طبیعی و لازم است، اما در صورتی که ترشح آن زیاد شود، می تواند مشکل ساز شود. از جمله دلایل افزایش ترشح موم گوش عبارتند از:

1.استفاده بیش از حد از گوش پاک کن

استفاده از گوش پاک کن منجر به تحریک غدد ترشحی وکس گوش می شود و همچنین جرم را به عمق بیشتری از مجرای گوش می راند که نتیجه آن گرفتگی گوش و تجمع جرم در نزدیکی پرده گوش می شود.

2.تولید زیاد ترشحات به دلایل ژنتیکی

برخی از افراد به صورت ارثی غدد فعال تری دارند و ترشح وکس گوش این افراد بیشتر از سایرین است. 

3.شکل خاص یا باریکی کانال گوش

در صورتی که مجرای گوش باریک تر از حد معمول باشد، خروج طبیعی آن دشوار می شود و منجر به تجمع بیش از حد موم گوش می شود. 

4.استفاده از هدفون و سمعک

استفاده از ابزارهایی مثل هدفون یا سمعک، از خروج طبیعی جرم جلوگیری می کنند و به مرور باعث گرفتگی گوش می شوند. 

زندگی در محیط مرطوب یا پرگرد و غبار

آلودگی هوا و رطوبت زیاد منجر به تحریک غدد گوش و افزایش ترشحات می شوند. 

1.رشد بیش از حد مو در مجرای گوش

رشد بیش از حد مو در مجرای گوش مانع از خروج طبیعی جرم گوش انسان می شود. این مشکل معمولا در آقایان به ویژه در سنین بالا دیده می شود. 

موهای گوش مانند یک تله عمل می‌ کنند و باعث گیر افتادن ذرات و ترشحات گوش می‌ شوند. در نتیجه، جرم در مجرای گوش جمع می شود و به مرور سفت تر می شود. در چنین مواردی، اصلاح موهای اضافی اطراف گوش، توسط فرد متخصص می ‌تواند به کاهش تجمع جرم کمک کند.

2.افزایش سن (پیر شدن)

هر چه سن بالاتر می رود، ترکیب وکس گوش دچار تغییر می شود. در جوانی موم گوش چرب تر و نرم تر است، اما با پیر شدن، غدد ترشحی گوش فعالیت کمتری دارند و جرم تولید شده خشک ‌تر و سفت ‌تر می‌ شود.

خشکی و سفتی موم گوش باعث می شود که جرم سخت تر از گوش خارج شود و به تدریج جمع شود. به همین دلیل، تجمع جرم گوش در افراد مسن بسیار شایع است و گاهی نیاز به شستشوی دوره ‌ای گوش دارند.

3.اگزما یا خشکی پوست گوش

افرادی که مبتلا به اگزما، پسوریازیس یا خشکی پوست گوش هستند، معمولاً سلول‌ های مرده بیشتری در مجرای گوش تولید می ‌کنند. این پوسته ‌ها با موم گوش ترکیب می ‌شوند و باعث گرفتگی می شوند. همچنین التهاب ناشی از اگزما باعث تحریک غدد گوش و ترشح بیشتر جرم می شود. به همین دلیل این افراد بیشتر از دیگران در معرض خارش، پوسته ریزی و جرم گوش قرار دارند. 

علائم جرم گوش چیست؟

تجمع بیش از حد وکس گوش علائم مشخصی دارد که عبارتند از:

• احساس پری یا گرفتگی در گوش؛
• کاهش شنوایی موقت؛
• خارش یا سوزش درون گوش؛
• وزوز یا صدای زنگ در گوش؛
• درد، سنگینی یا فشار در گوش؛
• گاهی سرگیجه یا عدم تعادل؛

در صورت تجربه این علائم بهتر است به منظور تشخیص و درمان جرم گوش به پزشک متخصص مراجعه کنید. 

انواع جرم گوش

شاید برایتان جالب باشد که بدانید وکس گوش در همه افراد یکسان نیست. این ماده طبیعی دو نوع دارد که در افراد مختلف از نظر شکل، بافت و رنگ متفاوت است. تفاوت بین انواع وکس گوش بیشتر به ژنتیک و نژاد افراد برمی گردد، نه میزان رعایت بهداشت فردی یا روش تمیز کردن گوش این افراد.

جرم گوش خشک

جرم گوش خشک اصولا به صورت پوسته ای یا دانه دانه درون مجرای گوش دیده می شود و رنگ روشن تری هم دارد. این نوع جرم، شکننده است و به راحتی از گوش جدا می ‌شود. افرادی که جرم گوش خشک دارند معمولا کمتر دچار گرفتگی گوش می شوند. 

طبق تحقیقات انجام شده، سرومن خشک بیشتر در آسیایی ها و بومیان آمریکایی دیده می شود. 

افرادی که موم گوش خشک دارند، ممکن است در هنگام تمیز کردن گوش احساس خارش جزئی یا خشکی داشته باشند، در چنین حالتی توصیه می شود از استفاده مکرر از گوش پاکن خودداری شود، زیرا ممکن است منجر به تحریک پوست داخلی گوش شود. 

گاهی استفاده از قطره های معدنی، روغن های گیاهی مانند روغن زیتون و یا روغن بچه می‌ تواند به نرم شدن موم گوش خشک کمک کند.

جرم گوش مرطوب

جرم گوش مرطوب معمولا رنگی تیره تر، بافتی چسبناک تر و گاهی همراه با بوی خفیف است. این نوع جرم معمولاً در رنگ های رنگ زرد طلایی، نارنجی یا قهوه ‌ای تیره دیده می ‌شود. 

تحقیقات نشان می دهند که اصولا ترشحات گوش افراد اروپایی و آفریقایی از این نوع مرطوب است و غدد ترشحی فعال تری دارند. 

آیا تمیز کردن جرم گوش لازم است؟

بیشتر مردم تصور می کنند که تمیز کردن مرتب جرم گوش نیاز است، اما در حالی که گوش خودش سیستم پاکسازی طبیعی دارد. جرم با حرکات فک هنگام جویدن یا حرف زدن به آرامی به بیرون هدایت می شود و نیازی به دستکاری یا تمیز کردن آن نیست. فقط شما بعد از هر بار استحمام باید قسمت بیرونی گوش را با دستمال تمیز یا حوله تمیز و خشک کنید. 

توجه داشته باشید که تمیز کردن بیش از حد گوش منجر به تحریک غدد و افزایش موم گوش می شود. 

روش های ایمن برای درمان 

در صورتی که ترشحات گوش زیاد شده باشد و منجر به گرفتگی یا کاهش شنوایی شده باشد، با چند روش ایمن می توان آن را رفع کرد. 

1.استفاده از قطره جرم گوش

یکی از روش های ساده برای نرم کردن وکس گوش و خروج آسان آن استفاده از قطره گوش است. قطره های جرم گوش حاوی مواد نرم کننده ای مثل روغن معدنی، گلیسیرین یا پراکسید هیدروژن هستند که پس از نرم کردن موم گوش، باعث خروج آسان و طبیعی جرم از گوش می شوند. 

2.شستشوی گوش توسط پزشک

در صورتی که جرم گوش انسان سفت شده باشد، نیاز به شستشوی گوش توسط پزشک متخصص با استفاده از آب ولرم و دستگاه مخصوص است. این روش کاملا ایمن است و به هیچ وجه نباید در خانه انجام شود. 

3.خارج کردن جرم با ابزار مخصوص

پزشک با ابزارهای ظریف و مخصوصی سرومن را با دقت از گوش خارج می کند. این روش دقیق، سریع و بدون درد است و معمولاً در چند دقیقه انجام می‌ شود.

روش های تخلیه جرم گوش در منزل

از جمله روش های خانگی درآوردن جرم گوش در خانه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1.استفاده از روغن زیتون یا روغن بادام

یکی از موثرترین و طبیعی ترین راه ها برای نرم کردن و تخلیه جرم گوش در منزل، استفاده از روغن های گیاهی مثل روغن زیتون یا روغن بادام است. 

چند قطره روغن زیتون یا بادام شیرین ولرم را با قطره چکان داخل گوش بچکانید و چند دقیقه به پهلو دراز بکشید تا روغن در عمق گوش نفوذ کند.

می‌ توانید این کار را ۲ تا ۳ روز پشت سر هم انجام دهید تا موم اضافی گوش به‌ تدریج خارج شود.

 2.بخور دادن گوش

بخور آب گرم هم می تواند باعث نرم شدن وکس گوش و خروج راحت تر آن از گوش شود. چند دقیقه سر خود روی دستگاه بخور یا کتری پر از آب داغ نگه دارید، تا بخار به داخل گوش نفوذ پیدا کند. این کار به ویژه در جرم گوش خشک و سفت مؤثر است و خروج آن را آسان‌ تر می‌کند. 

فقط توجه داشته باشید که بخار بیش از حد داغ نباشد تا پوست یا مجرای گوش آسیب نبیند.

3.جرم گیری گوش با بخار حمام

اگر وکس گوش جزئی و کم باشد، یک دوش آب گرم می تواند بسیار موثر باشد. بخار حمام باعث نرم تر شدن و خروج موم گوش می شود. 

4.استفاده از قطره پراکسید هیدروژن (آب اکسیژنه ۳٪)

اگر به دنبال روشی علمی ‌تر برای درآوردن جرم گوش هستید، می‌ توانید از پراکسید هیدروژن ۳ درصد استفاده کنید. چند قطره از آن را داخل گوش بریزید و 5 الی 10 دقیقه صبر کنید تا حباب ‌ها، موم گوش را تجزیه کنند. سپس به آرامی گوش را خشک کنید.

توجه: این روش مناسب افرادی است که گوششان عفونت ندارد و از سالم بودن پرده گوش خود مطمئن هستند. 

جرم گیری گوش با سیر

یکی دیگر از بهترین روش ها برای تخلیه جرم گوش در منزل استفاده از سیر است. سیر به دلیل خاصیت ضد باکتریایی که دارد می تواند باکتری ها و میکروب های موجود در مجرای گوش را از بین ببرد و باعث کاهش التهاب و نرم شدن جرم گوش شود. 

یک یا دو حبه سیر را له کنید و در مقدار کمی روغن زیتون یا روغن بادام شیرین گرم بخیسانید. سپس روغن را صاف کنید تا هیچ تکه ‌ای از سیر باقی نماند. 2 الی 3 قطره از روغن ولرم شد (نه داغ) را با قطره چکان داخل گوش بریزید و 5 دقیقه در همان حالت باقی بمانید. سپس به آرامی گوش را خشک کنید.

این کار به نرم شدن موم گوش خشک و جلوگیری از رشد باکتری ‌ها کمک می ‌کند.

توجه: این روش برای افرادی که پرده گوش سالمی ندارند و یا اینکه دچار زخم یا عفونت گوش هستند به هیچ عنوان مناسب نیست. 

درآوردن جرم گوش با پیاز

پیاز هم به دلیل خاصیت ضد التهابی و ضد باکتریایی که دارد، می تواند به کاهش التهاب مجرای گوش و نرم شدن جرم گوش کمک کند. 

نصف یک پیاز کوچک را رنده کنید و آب آن را با پارچه تمیز بگیرید. سپس چند قطره از آب پیاز را گرم کنید (به حد ولرم) با قطره چکان 2 تا 3 قطره از آن را داخل گوش بریزید. بعد از چند دقیقه، گوش را خشک کنید. این کار بهتر است روزی یک ‌بار و فقط برای ۲ تا ۳ روز انجام شود.

توجه: از آنجا که پیاز حاوی ترکیبات گوگردی و ضد باکتریایی است، می تواند به نرم شدن موم گوش و کاهش التهاب کمک کند، اما استفاده بیش از حد توصیه نمی شود؛ چون ممکن است منجر به تحریک پوست گوش شود. 

روش های اشتباه در تمیز کردن گوش

برخی از عادت های اشتباه  برای تمیز کردن گوش مانند استفاده از گوش پاک کن، فرو کردن اشیای نوک تیز (سنجاق، خلال دندان، مداد) به گوش، استفاده از شمع گوش  (Ear Candling) و شستشوی گوش با فشار زیاد یا بدون اطلاع از وضعیت پرده گوش می توانند باعث پارگی پرده گوش، التهاب و عفونت گوش شوند.

جرم گوش در کودکان

گوش کودکان سیستم دفاعی فعالی دارد و تجمع جرم در گوش کودکان کاملا طبیعی است و نیازی به تمیز کردن مداوم ندارد. در صورتی که موم زیاد باعث گرفتگی گوش کودک شد حتما به یک متخصص گوش و حلق و بینی یا شنوایی شناس مراجعه کنید. 

توجه: استفاده از گوش پاک کن برای کودکان به هیچ وجه توصیه نمی ‌شود.

جرم گوش در سالمندان

جرم گوش سالمندان معمولا خشک تر است و به راحتی در کانال گوش جمع می شود که این مسئله باعث احساس سنگینی گوش و کاهش شنوایی موقت می شود. 

در این سنین استفاده از قطره جرم گوش و مراجعه دوره ای به پزشک برای شستشوی گوش بهترین راه برای جلوگیری از گرفتگی گوش است. 

جرم گوش و کاهش شنوایی

جمع شدن جرم در مجرای گوش از عبور صدا جلوگیری می کند و باعث افت شنوایی موقت می شود. این وضعیت اصولا با رفع موم گوش کاملا برطرف می شود و نیازی به درمان خاصی ندارد. اما اگر بعد از تخلیه جرم گوش همچنان شنوایی ضعیفی دارید، باید هر چه سریع تر سایر دلایل بررسی شود. 

بوی بد و ترشحات گوش

گاهی موم گوش بوی بدی دارد و یا همراه با ترشح است. این وضعیت معمولا نشان دهنده عفونت گوش خارجی یا میانی است و باید جدی گرفته شود. در چنین شرایطی نیاز به معاینه گوش توسط پزشک است و ممکن است داروهای آنتی بیوتیک برای رفع عفونت تجویز شود. 

راه های پیشگیری از ایجاد جرم گوش زیاد

به منظور جلوگیری از ترشحات بیش از حد گوش نیاز است که چند نکته ساده زیر را رعایت کنید:

• به هیچ وجه از گوش پاک کن یا وسایل نوک تیز برای تمیز کردن گوش استفاده نکنید.
• پس از حمام یا شنا، گوش خود را به آرامی با یک دستمال تمیز یا حوله خشک کنید.
• در صورت استفاده زیاد از هدفون، هر چند وقت یک بار برای بررسی وضعیت گوش به یک پزشک مراجعه کنید.  
• از قطره نرم کننده جرم گوش فقط در صورت تجویز پزشک استفاده کنید.
• اگر احساس گرفتگی گوش دارید، از خوددرمانی بپرهیزید.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

در بیشتر موارد، جرم گوش طبیعی است و خودش از گوش خارج می ‌شود. اما گاهی تجمع زیاد آن می ‌تواند باعث گرفتگی یا کاهش شنوایی شود و نیاز به بررسی پزشک دارد. اگر ناگهان احساس کردید صدای اطراف را کمتر می ‌شنوید یا گوش شما گرفته است، بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا مشخص شود مشکل از وکس گوش است یا علت دیگری دارد.

یکی دیگر از نشانه‌ های مهم، درد، خارش یا ترشح مایع زرد و بدبو از گوش است که می ‌تواند نشان‌ دهنده عفونت باشد. در این حالت، تمیز کردن گوش در خانه ممکن است وضعیت را بدتر کند و باید زیر نظر پزشک انجام شود.

اگر دچار سرگیجه یا زنگ زدن گوش هستید، ممکن است فشار ناشی از وکس گوش زیاد تعادل شما را مختل کرده باشد. همچنین افرادی که سابقه پارگی پرده گوش یا جراحی گوش دارند، نباید از قطره یا شستشو در منزل استفاده کنند و لازم است گوششان فقط توسط پزشک تمیز شود.

گاهی با وجود استفاده از روش‌ های خانگی مثل روغن زیتون یا قطره جرم گوش، گرفتگی گوش برطرف نمی ‌شود. در این مواقع، پزشک با ابزار مخصوص یا شستشوی حرفه ‌ای، موم گوش را بدون درد و آسیب خارج می‌ کند.

در نهایت، تمیز کردن گوش کودکان و سالمندان نیز باید با دقت و توسط متخصص انجام شود، چون مجرای گوش در این افراد حساس ‌تر است.

به طور کلی، هر زمان وکس گوش باعث ناراحتی، درد، کاهش شنوایی یا ترشح شد، مراجعه به پزشک گوش و حلق و بینی بهترین و ایمن ‌ترین انتخاب است.

سخن پایانی

جرم گوش یا موم گوش بخشی طبیعی از سیستم دفاعی بدن است و نقش بسیار مهمی در حفظ سلامت گوش دارد. در اکثر مواقع، نیازی به تمیز کردن موم گوش نیست و گوش خود با مکانیزم های طبیعی آن را خارج می کند. اما در صورتی که جرم بیش از حد در گوش شود و باعث گرفتگی یا کاهش شنوایی شود، باید به پزشک مراجعه کنید تا به صورت ایمن و حرفه ای آن را تمیز کند. 

به خاطر داشته باشید، سلامت گوش به تمیز بودن افراطی آن نیست، بلکه به رفتار درست با آن بستگی دارد.

سوالات متداول